بسم الله

به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، نظارت و حفاظت دریاها برای کشورهایی که از این موهبت الهی برخوردار هستند اهمیت بالایی دارد. هر چند ساده ترین سطوح اینکار توسط هر هواپیمایی قابل اجرا است اما نیازهای عملیاتی نیروهای نظامی و پیشرفت شناورهای سطحی و زیرسطحی وجود هواپیماهای تخصصی گشت دریایی را ضروری می سازد.

در واقع ویژگی هایی چون مداومت پروازی بالا، تطابق مناسب با آب و هوای دریایی، وجود انواع سامانه های اپتیکی، الکترونیکی و مخابراتی که هر یک برای کاربرد خاصی طراحی شده است شکل دهنده یک هواپیمای گشت دریایی است. حتی با وجود انواع هواپیماهای بدون سرنشین، کشورهای مختلف از آمریکا گرفته تا چین علاوه بر استفاده از پهپادها چنین هواپیماهای مخصوص گشت دریایی را نیز همچنان توسعه می دهند که یکی از دلایل مهم آن تجمیع انواع سامانه های مورد نیاز برای عملیات های دریایی است.

در ایران از پیش از انقلاب هواپیمای لاکهید پی-3اف اوریون به عنوان هواپیمای مخصوص گشت دریایی به انجام وظیفه مشغول است. اوریون هواپیمایی با چهار موتور توربوپراپ است که این موتورها از همان خانواده موتورهای مورد استفاده هواپیمای ترابری معروف لاکهید سی-130 هستند. سرعت بیشینه این هواپیما در حدود 750 و سرعت پیمایشی عادی آن حدود 600 کیلومتر بر ساعت، برد نهایی نزدیک به 9000 کیلومتر، سقف پرواز 10400 متر و دارای قابلیت حمل حدود 9100 کیلوگرم محموله در جایگاه های زیر بال و داخل بدنه است.

این هواپیما در زمان جنگ تحمیلی منشأ خدمات بسیاری در نظارت بر عرصه دریاهای جنوبی کشور بوده و اطلاعات کشتی های عبوری در منطقه را ارسال کرده و به کمک پروازهای طولانی و دور و دراز همین هواپیما بسیاری از کشتی های حامل سلاح برای رژیم بعثی عراق شناسایی شد.
 

اما با ساخت هواپیمای ایران-140 بستر مناسب برای توسعه یک هواپیمای گشت دریایی جدید برای گسترش ناوگان مربوطه و شاید در آینده جایگزینی با اوریون ها فراهم شد. در این گزارش به معرفی مشخصات اعلام شده در نمایشگاه های هوایی از این هواپیمای جدید گشت دریایی می پردازیم.

ایران-140 که در واقع نمونه تولید داخل هواپیمای آنتونف-140 است به صورت پایه به عنوان یک هواپیمای مسافربری منطقه ای طراحی شده است. وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشورمان چند سالی پس از شروع برنامه ایران-140 طرح سه نمونه توسعه داده شده از روی ایران-140 برای مقاصد نظامی را معرفی کرده و در نمایشگاه های مختلفی ماکت های دارای جزئیات از آن را به نمایش گذاشته است. یک نمونه رادار هوابرد، یک نمونه باربری نظامی دارای درب بارگیری(رمپ) از انتهای بدنه و یک نمونه گشت دریایی با نام عقاب(Iran-140MP) که دو نمونه آخر همچنان در نمایشگاه های مختلف معرفی می شوند.

ایران-140 به صورت استاندارد از دو موتور توربوپراب کلیموف تی-وی-3-117 با توان هر یک 2466 اسب بخار بهره برده و قابلیت حمل 52 نفر را دارد. بیشینه سرعت آن در حدود 575 و سرعت پیمایشی آن 460 کیلومتر بر ساعت است.

نمونه گشت دریایی ایران-140 با هدف پاسداري از مرزهاي آبي كشور برای مأموریت های ديده باني، مراقبت و شناسايي و رديابي اهداف سطحي و زير سطحي، گشت ساحلی، جستجو و نجات،‌ كنترل آلودگي، اعمال قانون و حفاظت از مناطق ويژه اقتصادي به سامانه هایي چون دوربين حرارتي و ويدئويي، رادار شناسايي سطحي، سامانه تشخيص امواج مختلف، تجهيزات شناسايي زيردريايي و تشخيص آلودگي هاي سطحي مجهز شده است. در جدول زیر به مقایسه اطلاعات کلی نوع پایه و گشت دریایی ایران140 و همچنین پی-3 پرداخته ایم.
 

 

به گزارش مشرق، مهمترين تجهيزات مأموريتي ایران140 دریایی شامل سامانه جلونگر فروسرخ(FLIR)، رادار جستجو، پشتيباني اقدامات الكترونيكي(ESM)، ضبط و بازتولید کننده ویدئویی(VRR)، تشعشع سنج ماکروویو(MWR) برای تشخیص سامانه ها وسیگنال های راداری فعال در منطقه، لینک-پایین ویدئو(Video Down Link) برای ارسال تصاویر، سامانه دفع اقدامات الکترونیکی(CMDS)، سامانه ضد عمل فروسرخ(IRCM) برای انحراف موشک های آشیانه یاب حرارتی، تشخیص دهنده ناهنجاري مغناطيسي(MAD) برای کشف زیردریایی ها، بسته جستجو و نجات(Kit SAR) و سانوبويي ديسپنسر برای پرتاب چندین عدد سانوبویی برای کشف زیرسطحی ها است.

همچنین برای این هواپیما دوربین دستی پایدار(Stable) شده، پنجره هاي حبابي برای بهتر دیدن بیرون هواپیما، بسته هاي امداد و نجات، درب كشويي و سامانه پرتاب تجهيزات، اهداف كاذب پروازي يدك شونده در نظر گرفته شده و سامانه های تشخیص دوست از دشمن(IFF)، گیرنده هشدار راداری(RWR) و ناوبری تاکتیکی هوایی(TACAN) نیز در این هواپیما به کار رفته است.

دوربين دوچشمي پايدار شده کار دوربين هاي پرقدرت دوچشمي را حتي از سكوي نصبي كه دائماً در حال حركت است ممكن مي كند. اين وسيله قابليت حذف مشكلات لرزش لنز را با داشتن ژيروسكوپ عمودي و افقي و حسگرهاي لرزش كه هر حركت دوربين، واحد ريزپردازنده و موتورهاي تطابقي را حس مي كنند، دارد.

اهداف كاذب پروازي يدك شونده پشت هواپیما يدك كشيده شده و به عنوان هدف ترجيحي كه موشك هاي دشمن را منحرف مي كند با ايجاد يك هدف راداري بزرگتر عمل می کند. بعد از اينكه سامانه هشدار راداري، تهديد را شناسايي کرد هدف كاذب رها شده و علائم كاذب را ایجاد مي نمايد.
 

رادار رزمي نیز در واقع رادار نقشه برداري سطحی بمنظور ناوبري، هواشناسي، تشخيص چراغ دريايي و امواج براي هدايت هواپيما بوده و ناوبري با بكارگيري داده هاي سامانه ناوبري هواپيما اجرا می شود. همانطور که در تصویر بالا دیده می شود برخی سامانه ها زیر دماغه، بالای کابین خلبان و زیر بدنه نصب شده اند و میله انتهای هواپیما نیز مربوط به سامانه MAD است.

سامانه ضد عمل فروسرخ(IRCM) بدین صورت کار می کند که در هنگام شناسايي موشك دشمن با حسگر سامانه MWR و سپس پردازش آن در واحد الكترونيكي كنترل، اين واحد دستور وارد عمل شدن سامانه IRCM را می دهد و سر جمينگ  IRCM به سمت موشك جهتگيري مي كند. نهايتاً جمينگ ليزری اين بخش، فعال شده و حسگر موجود در سر موشك را مختل مي كند. تمام اين عمليات در كمتر از يك ثانيه اجرا مي شود.

هر چند هواپیماهای پی-3 کشورمان قابلیت حمل برخی تسلیحات را داشتند اما به جز تصاویر و ماکت ها که در آنها موشک ضد کشتی زیر بال ایران-140 دریایی دیده می شود اطلاعات دیگری از مسلح بودن آن منتشر نشده است. طبق تصاویر، ایران-140 دریایی دارای محفظه داخلی حمل سلاح نیست و تنها از جایگاه های زیر بال برای حمل احتمالی سلاح می تواند استفاده کند.

به عنوان مثال در تصویر زیر ایران140 دریایی مسلح نمایش داده شده هر چند که محل نصب موشک بسیار نزدیک به پروانه های موتور بوده و موشک هم از نوع ضد کشتی هارپون است و نیز شکل سامانه اپتیکی زیر دماغه کمی با سایر تصاویر تفاوت دارد و درنتیجه این تصویر کمتر قابل اتکا می شود اما نشان از وجود احتمال تسلیح این پرنده است.
 

همچنین برای مقایسه بهتر این هواپیما با اوریون ها باید مواردی چون سرعت بیشینه و گشت زنی، برد عملیاتی و مداوت پروازی آن نیز اعلام شود اما با در نظر داشتن اینکه در صورت استفاده از موتور یکسان تفاوت های چشمگیری بین این نمونه و ایران-140 معمولی نمی تواند وجود داشته باشد این انتظار می رود که به جز میزان محموله قابل حمل در برخی مشخصه های دیگر نیز اوریون چهار موتوره و بزرگتر، از ایران-140 دریایی بهتر باشد.

هر چند که مقایسه علمی باید بین این نمونه با انواع هم رده خارجی آن اجرا شود اما در عمل مقایسه بین این دو نمونه به دلیل حضور هر دوی آنها(حال و آینده) در نیروی هوایی ارتش نادرست و خالی از فایده نیست. البته در مصاحبه چندی پیش معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش با مشرق، تصریح شده است که برد و مداومت پروازی در ایران-140 دریایی بسیار مورد توجه قرار گرفته و با افزایش میزان سوخت، این مؤلفه ها افزایش قابل توجهی نسبت به ایران140 عادی داشته است. البته اینکه در این زمینه ها از پی-3 فراتر خواهد رفت یا خیر هنوز اعلام نشده است تا در مقایسه مورد استفاده قرار دهیم.
 

نکته اینجاست که حتی اگر عمر عملیاتی پی-3ها همچنان قابل تمدید باشد، افزودن به قابلیت ها و ایجاد تغییر در آنها دشوارتر از اعمال این تغییرات در هواپیمایی است که کاملاً در کشور مونتاژ شده، 70 درصد آن ساخت داخل بوده و مشخصات طراحی آن(به عنوان مثال ضرایب آیرودینامیکی که در تحلیل تأثیرات نصب تجهیزات روی بدنه بسیار مهم می شود) موجود و دست طراحان برای ایجاد قابلیت های مد نظر کاربر باز است. افزودن به تعداد پی-3های کشور با توجه به تحریم نظامی چند ده ساله کشور تقریباً ناممکن بوده اما ایران-140 به عنوان یک محصول تولیدی کشور به تعداد لازم قابل تولید است.

همچنین برخی کاستی های احتمالی آن با توجه به تعداد بالاتر قابل بکارگیری و امکان بهسازی و ارتقاء در آینده، جبران شده و بومی بودن آن نیز باعث می شود تا استفاده از آن در پایگاه های مختلفی ممکن شود در حالی که همگی پی-3 های نهاجا که منابع خارجی تعداد آنها را 3-4 فروند(از 6 فروند اولیه) تخمین می زنند در یک زمان در دسترس نبوده و همگی در یک پایگاه در عمق کشور مستقر هستند. بعلاوه تجهیز هواپیماهای رزمی نهاجا به موشک های ضد کشتی و همچنین شناورها و زیرسطحی ها به موشک و اژدر نیاز به مسلح بودن هواپیماهای گشت دریایی کشور را تا حدود زیادی مرتفع می کند بنابراین از این بابت ضعفی برای مجموعه نهاجا بوجود نمی آید.

ایران-140 دریایی با توجه به نصب گستره وسیعی از تجهیزات ساخت داخل و تولید بومی آن قطعاً توانایی نظارت و شناسایی کشورمان را هم در سطح و هم زیرسطح دریا به طور قابل توجهی افزایش خواهد داد و اثبات عملی دیگری بر توانایی های متخصصان داخلی کشورمان و عزم آنان برای غلبه بر تحریم های قدرت های قعلی و مستبد دنیا دارد.